JÓZEFÓW

Józefów gmina miejsko-wiejska w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie zamojskim. Siedzibą gminy jest miasto Józefów

3 grudnia 1725 r. Tomasz Józef Zamoyski – V Ordynat Ordynacji Zamojskiej, podpisał akt lokacyjny miasta Józefów. Lokowany na prawie magdeburskim Józefów już w połowie XVIII wieku stanowił centrum klucza dóbr Ordynacji Zamojskiej. Podstawą założenia urbanistycznego miasta był rynek w kształcie kwadratu o boku długości 170 m, otoczony drewnianymi domami z wysokimi poddaszami i wielkimi naczółkowymi dachami, pod którymi rozwijała się działalność handlowa. W mieście rozwijał się handel, rzemiosło, głównie sitarstwo, wydobycie i obróbka kamienia oraz wypalanie wapna. Lata 1820-1841 to okres świetności drukarni założonej w Józefowie prze Szaję Waxa, która była jednym z największych zakładów pracy w historii Józefowa i rozsławiła miasteczko w kraju i zagranicą.

• 1863 r. – w okolicach Józefowa dochodzi do wielu potyczek powstańców z wojskami carskimi; w jednej z nich ginie poeta powstaniec Mieczysław Romanowski.
• 1869 r. – Józefów traci prawa miejskie, co zahamowało jego rozwój.
• Lata 1919-1939 to okres rozkwitu gospodarczego Józefowa. Józefów ponownie stał się prężnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym, wyrazem czego było podwojenie liczby mieszkańców z 1344 w 1921 r. do 3000 w 1939 r.
• Okres II wojny światowej to zagłada ponad 70 % ludności Józefowa i jego infrastruktury. 15.10.1944 r. – w Józefowie rozpoczyna działalność pierwsza po „wyzwoleniu” szkoła średnia wybudowana przez jego mieszkańców.
• W 1988 r. Józefów odzyskuje prawa miejskie, co sprawia, że w kolejnych latach następuje szybki rozwój gospodarczy gminy. Obecnie, dzięki wykorzystaniu funduszy zewnętrznych, Józefów przeżywa złoty okres swojego rozwoju, co jest zauważalne w całym regionie.

Rynek

Rynek w Józefowie Pełni funkcję parku miejskiego. Został zrewitalizowany w 2011 r. i dziś stanowi atrakcyjne miejsce odpoczynku, spacerów i spotkań mieszkańców Józefowa i turystów, a dlaczego? Wystarczy powiedzieć, co znajduje się w parku: okazała fontanna, w której wyeksponowano 8 postaci zwierząt, występujących w okolicznych lasach, rzeźby przedstawiające postacie ludzi i zwierząt, będące efektem plenerów rzeźbiarskich studentów UMCS, zegar słoneczny, pręgierz, zdrój wodny, pomnik poświęcony bohaterom walk o niepodległość. To wszystko możemy zobaczyć spacerując w otoczeniu zieleni estetycznymi alejkami ze stylizowanymi ławkami i lampami.

Dom Ludowy

Jego projekt przygotowano w 1925 r. na zamówienie Spółdzielczego Stowarzyszenia Spożywców „Jedność”. Na parterze mieścił się sklep spółdzielczy z magazynem oraz mieszkanie dla administratora budynku, a na I piętrze sala widowiskowa ze sceną, garderoba, szatnia oraz czytelnia. Przy budowie pomagali mieszkańcy.

Ratusz

Obecnie siedziba władz miejskich. Budynek był wielokrotnie przebudowywany, ostatnio w 1956 r. Murowany budynek przy ul. Rynek 4, udokumentowany na zdjęciach z okresu międzywojennego. Znajduje się w miejscu pierwszego, drewnianego ratusza. Dziś spełnia funkcję mieszkalną i handlowo-gastronomiczną.

Neobarokowy kościół

Ufundował go w 1886 r. hrabia Józef Zamoyski. Świątynię wybudowano w miejscu dawnego, drewnianego kościoła z 1721 r. Część wyposażenia pochodzi ze starego kościoła. W głównym ołtarzu jest umieszczony obraz Matki Boskiej Różańcowej pochodzący z XVIII w. Kościół posiada 5 bocznych drewnianych ołtarzy. Warto zwrócić uwagę na barokową chrzcielnicę, dwie kropielnice oraz 18-głosowe organy z 1929 r.

Cmentarz rzymskokatolicki

Założony w pierwszej połowie XIX w. Zachowało się tu około 100 nagrobków sprzed 1945 r. Do najstarszych należy nagrobek Szczepana Chmielewskiego z 1848 r.; to ludowa rzeźba przedstawiająca św. Łukasza Ewangelistę. Niezwykle ciekawy jest nagrobek w formie kolumny z orłem na szczycie, znajdujący się na grobie poety Mieczysława Romanowskiego – powstańca z 1863 r. 27 żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zginęli w czasie II wojny światowej, spoczywa w kwaterze zwieńczonej monumentalnym krzyżem z cierniowym wieńcem, u dołu którego jest umieszczony orzeł z rozpostartymi skrzydłami.

Synagoga

Synagoga w JózefowieZostała zbudowana w latach 70. XIX w. na miejscu poprzedniej, z 1744 r., drewnianej, która spłonęła w czasie pożaru w 1850 r. Jedynym ozdobnym akcentem jest dekoracja wejścia. Wewnątrz budynku zachował się prosty Aron ha-kodesz oraz dekoracja w postaci wnęk arkadowych. Synagoga była miejscem kultu do 1941 r., potem została zdewastowana przez hitlerowców. Obecnie, po gruntownej renowacji, w dawnej synagodze mieści się Miejska Biblioteka Publiczna oraz pokoje gościnne.

Kirkut

Powstał około połowy XVIII w. W okresie II wojny światowej teren cmentarza został zniszczony. Obecnie znajduje się tu około 400 nagrobków ustawionych w 35 rzędach. Jest to jeden z najliczniejszych zachowanych na Lubelszczyźnie zespołów nagrobków. Macewa uznana jak dotąd za najstarszą pochodzi z roku 1743. Jest to wspólna macewa ojca i syna.

Ordynacki pręgierz

Kamienny, niezwykle rzadki zabytek. Pochodzi najprawdopodobniej z XVIII w. Został odnaleziony pod koniec lat 90. XX w. Obecnie znajduje się na terenie Izby Przyrodniczej, mieszczącej się przy siedzibie Nadleśnictwa Józefów. Jego replikę usytuowano w parku miejskim.

Lamus

Pozostałość po Ordynacji Zamojskiej z XVIII w. Lamus to dawny budynek gospodarczy, spichlerz, spiżarnia, służył również do przechowywania ksiąg. W razie potrzeby był wykorzystywany jako areszt ordynacki. Znajduje się przy ścieżce dydaktyczno-przyrodniczej Nadleśnictwa Józefów.

Kamieniołom „Babia dolina”

Kamieniołomy w JózefowieJózefów rozsławia eksploatowany od XVII w. kamieniołom „Babia dolina”, którego forma urzeka pięknem krajobrazu – o tym możemy się przekonać, czyniąc obserwacje z 20 metrowej baszty widokowej. Pozyskiwany z niego wapień wykorzystywany był i jest zarówno jako materiał budowlany jak i tworzywo w pracowniach miejscowych kamieniarzy, których dzieła: wyrzeźbione kamienne figury, postacie – najczęściej Jezusa i Matki Boskiej, zdobią józefowskie ulice, ogrody, place i cmentarz, nadając miastu szczególny charakter. Spacer po kamieniołomach może okazać się również wspaniałą lekcją geologii. W skałach wapiennych sprzed 20 mln lat uważny obserwator zauważy studnie i kominy krasowe oraz znajdzie muszle różnych gatunków małży, które żyły tu w epoce miocenu w warunkach, jakie panują obecnie na wielkiej rafie australijskiej. Kamieniołom to także idealne miejsce do uprawiania trialu rowerowego, MTB, wspinaczki skałkowej, Air Soft Gun, a w przeszłości był miejscem poligonu doświadczalnego dla żołnierzy udających się na misje do Afganistanu. Jego niesamowita sceneria wykorzystywana jest również podczas józefowskich wydarzeń kulturalnych i artystycznych takich jak: Festiwal „Śladami Singera” oraz plenery malarsko-rzeźbiarskie.

Dzielenie dużych bloków kamienia wapiennego

Złoża kamienia wapiennego w kamieniołomie „Babia dolina” charakteryzują się budową warstwową, tj. poszczególne warstwy o różnej miąższości rozdzielone są cienkimi warstwami gliny, luźnych osadów bądź spękaniami. Spękania występują też w pionie. Pojedyncze bloki skalne w złożu mają przeciętnie po kilka metrów kwadratowych powierzchni i grubość do kilku metrów. Pozyskiwanie kamienia (dawnym sposobem) odbywa się metodą dzielenia skał techniką z zastosowaniem klinów drewnianych lub żelaznych. Górnik za pomocą bika* – oskarda zaostrzonego w szpic w powierzchni skały wykuwa forę* – rowek o przekroju trójkątnym o głębokości ok. 10-15 cm i długości zależnej od jej wielkości. W tym wyżłobieniu umieszcza płytki drewniane lub metalowe blaszki, a między nie wtyka kliny drewniane lub żelazne. Ilość zastosowanych klinów zależna jest od wielkości skały. Następnie uderza kolejno w kliny od pierwszego do ostatniego, powtarzając tę czynność aż do rozłupania (przerwania) skały, co objawia się widoczną rysą i charakterystycznym głuchym „stęknięciem” kamienia. Po podzieleniu dużej skały na mniejsze dalsze rozbijanie odbywa się przy użyciu żelaznego młota.

Ścieżka doliną rzeki Nepryszki

Ścieżka doliną rzeki Nepryszki1 km od centrum miasta bierze początek rzeka Nepryszka. Na przestrzeni 400 m początkowego biegu rzeki, wartko płynącej malowniczą doliną, możemy zaobserwować liczne źródła, stanowiące naturalny wypływ wody podziemnej, wydobywającej się ze szczelin skalnych powstałych w wyniku rozpuszczania skał przez wodę (zjawiska krasowe). Na tym odcinku rzeki również występują poprzeczne progi skalne – szypoty (tak charakterystyczne dla rzek płynących w strefie krawędziowej Roztocza tj.: Tanew, Sopot, Szum i Jeleń), wywołujące szum płynącej wody. Przemieszczając się ścieżką pieszo lub też rowerem od źródeł rzeki Nepryszki do ul. Armii Krajowej, po drodze zobaczymy zbiornik małej retencji, pełniący w przeszłości funkcje zalewu rekreacyjnego oraz meandry rzeki Nepryszki stanowiące z ww. zbiornikiem siedlisko i ostoję dzikiego ptactwa. Woda ze źródeł Nepryszki zasila trzy zbiorniki retencyjne: wyżej wymieniony przy ul. Źródlanej, nowy przy ul. Słonecznej wykorzystywany jako zalew rekreacyjny i zalew wędkarski.

Ścieżka doliną rzeki Nepryszki
Ścieżka o długości 1548 m utwardzona jest kostką betonową (w górnym biegu Nepryszki zbudowano drewniany pomost antyerozyjny), wzdłuż której zainstalowane są stylowe lampy. Została wybudowana w ramach realizacji projektu „Józefów Park – rozwój produktów turystyki aktywnej” (70% środków finansowych przeznaczonych na realizację projektu pochodzi z RPO woj. lubelskiego) i stanowi fragment z 4357 m ścieżki pieszo-rowerowej, łączącej trzy minicentra rekreacyjne, które usytuowane są przy: zalewie wędkarskim i nowym zbiorniku wodnym, zbiorniku wodnym przy ul. Źródlanej oraz w centrum miasta – tereny przy budynku Szkoły Podstawowej oraz tzw. organistówka.

…Utopić duszę całą w wód i lasów szumie…

Rezerwat „CZARTOWE POLE”

Czartowe PoleRezerwat, nieopodal Hamerni, utworzony w 1958 r. w celu zachowania krajobrazu malowniczego odcinka rzeki Sopot z licznymi wodospadami oraz rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt. Wyjątkową atrakcją są tu malownicze progi skalne wypreparowane w piaskowcach trzeciorzędowych, odpornych na działanie wody. Zbocza dolin porasta bór sosnowo świerkowo-jodłowy. Według miejscowych przekazów w okolicach jeno czarci tam hasali, czego skutkiem miały być liczne powodzie i pożary w tym rejonie.

W pobliżu rezerwatu znajduje się kwatera myśliwska – Leśniczówka Hamernia. W przeszłości należała ona do Ordynacji Zamojskiej. Dziś, odremontowana, służy turystom.

Rezerwat „SZUM”

Utworzono go w 1958 r. na dwukilometrowym odcinku pomiędzy Góreckiem Starym a Kościelnym dla ochrony przełomowego odcinka rzeki Szum. Szum tworzy tu liczne, małe wodospady, zwane „szumami”. Progi skalne zostały wypreparowane w marglach wapiennych różnej twardości. Nie są wysokie, jednak wywołują charakterystyczny szum wody. Są ewenementem na skalę Polski gdyż spotykane są prawie wyłącznie w rzekach Roztocza. W dolinie zachował się niemal dziewiczy las łęgowy i olszowy, a stoki porasta bór jodłowy przechodzący stopniowo w bór sosnowy. W runie rośnie wiele gatunków roślin rzadkich i chronionych.

BOROWINA

JęziorWieś z początku XX w. Nazwa miejscowości przypuszczalnie wywodzi się od siedziby dawnych borowych, czyli strażników leśnych ordynacji. Za czasów Stanisława Kostki Zamoyskiego ordynacja oprócz dozoru leśnego zaczęła tworzyć siedziby dla gajowych – borowych, w tym jeden „przy trakcie do Józefowa”. Nazwa Borowina może mieć też związek ze znajdującym się w pobliżu tzw. Jęziorem, wokół którego rozciąga się obszar porośniętych torfowisk zw. borowiną. Wprawny obserwator przyrody znajdzie tu wiele gatunków chronionych i rzadkich roślin i zwierząt.

BRZEZINY

Wieś położona nad rzeką Szum. Do ciekawostek należą pozostałości po dawnym jeziorze położonym między piaskowymi wydmami. Od wschodu ograniczają ją bagna. Można tu spotkać rzadką żurawinę błotną. Jest to płożąca się krzewinka, charakterystyczna dla tundry. W Polsce występuje na torfowiskach wysokich.

CZARNY LAS

PiekiełkoKolonia założona w 1938 r. wśród pięknych, starych lasów. Osada zawdzięcza swoją nazwę właśnie owym gęstym, tajemniczym, a niekiedy wręcz mrocznym borom sosnowym. To tu znajduje się też słynne „Piekiełko” – ogromne pojedyncze wapienne bloki skalne o różnym kształcie rozsypane na wzgórzu Kamień (348 m n.p.m.) nieopodal wsi. To pomnik przyrody nieożywionej, który stanowią jedyne w Polsce formy skałkowe wymodelowane w utworach mioceńskich. Okoliczni mieszkańcy uważają wzgórze za przeklęte, bo miały się tu odbywać sabaty czarownic.

DŁUGI KĄT

Z zachowanych zapisów wynika, że wieś powstała w połowie XVI w. Dziś znana głównie z Zakładów Produkcyjnych Elementów Budowlanych Prefabet, które po rozbudowie w 1972 r. były największym tego typu zakładem w Polsce południowo-wschodniej.

Na uwagę zasługuje kościół parafii polskokatolickiej, którego charakterystycznym elementem architektonicznym jest dach w kształcie łodzi. W miejscu starego, drewnianego kościoła, rozebranego w 2010 r., wybudowano kamienną grotę Serca Pana Jezusa, upamiętniającą usytuowanie dawnego prezbiterium i głównego ołtarza.

FLORIANKA

FloriankaTo leśna osada leżąca na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Mieszka w niej zaledwie kilka osób. Znana głównie z hodowli zachowawczej konika polskiego. To potomek tarpanów i przedstawiciel jedynej rasy koni prymitywnych w Polsce. Prowadzona jest tu również hodowla polskiej owcy nizinnej odmiany urhuskiej oraz bydła białogrzbietego. Florianka to także unikatowa roślinność. Na początku XX w., w czasach istnienia na tych terenach Ordynacji Zamojskiej, założono tu szkółkę egzotycznych drzew i krzewów. Do dziś możemy podziwiać piękne cisy, brzozy papierowe, jodły kalifornijskie, cyprysiki groszkowe z Japonii, modrzew syberyjski, czarny orzech, czy korkowce amurskie pochodzące z Mandżurii. To we Floriance rośnie jeden z największych w Polsce wiązów szypułkowych. Łącznie na obszarze 3,2 ha występuje 66 gatunków drzew i krzewów, o których możemy czerpać wiedzę przemieszczając się ścieżką dendrologiczną. Inna ścieżka – krajobrazowa, poprowadzona wierzchowiną ma na celu umożliwienie kontemplowanie malowniczego krajobrazu tej części Roztocza. W 2004 roku została otworzona Izba Leśna, w której znajduje się wystawa etnograficzna – mieści się tu również informacja turystyczna. Ze względu na swoje walory Florianka jest bardzo często wykorzystywana jako miejsce imprez turystycznych.

ŹRÓDŁO: ejozefow.pl

GALERIE Z REGIONU BIŁGORAJ